آب در منجلاب تصمیمات غلط مدیریتی ، وقتی آفتاب برای منابع آبی ایران تصمیم گیری می نماید! - لنجان بلاگ

گروه استان های خبرنگاران، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * اعتراضات کشاورزان در اصفهان که شکل نوینی از اعتراضات مردمی را به نمایش گذاشت، مبدأ توجه های نو رسانه ای و مردمی به مساله حکمرانی آب در کشور شد. مساله ای که در آن هم سوءمدیریت مطرح است، هم تعارض منافع. در آن هم به تغییر رویکرد های مدیریتی احتیاج داریم و هم شفافیت تصمیمات مدیران. کارشناسان متعددی هم بر مشارکت مردم به عنوان اصلی ترین ذی نفعان مصرف آب، در تصمیم گیری ها تأکید می نمایند و راه حل را در بهره گیری از همکاری مردم در مدیریت آب می دانند.

حمید سینی ساز، کارشناس حوزه مدیریت آب، یکی از کارشناسانی است که راه حل اصلی در حل مسائل آبی کشور را تغییر در رویکرد های مدیریتی می داند و معتقد است که برای ذخیره آب به جای الگو گرفتن از کشور های پر آب مثل اروپایی ها، آمریکایی ها یا حتی آسیای شرقی ها، باید به نظامات مدیریتی آب سنتی خودمان بازگردیم.

سیلاب جای برف

او در مصاحبه با خبرنگار ما، بحران آب در کشور را با نگاه خود تحلیل می نماید و می گوید: شاید تا نیم قرن قبل بارش ها در کشور ما بیشتر به صورت برف و در زمستان بوده است. این برف تا تابستان کم کم آب می شد و منابع آبی مورد احتیاج کشور را برای فصول گرم تأمین می کرد. اما اکنون بارش ها به جای برف در زمستان، در تابستان و پاییز به شکل باران های موسمی است که به صورت روان آب جاری می شود و به دریاها می ریزد.

این کارشناس سیاست گذاری حوزه آب معتقد است که با توجه به تغییر شرایط اقلیمی ما باید نوع مدیریت مان را هم تغییر دهیم در غیر این صورت عمده منابع آبی که قبلا به صورت برف در اختیار داشتیم، دیگر نمی توانیم داشته باشیم. او شرح می دهد که این سیلاب ها در حقیقت همان برف هایی است که در همه کوه ها و شهر ها و روستا ها می بارید و کم کم آب می شد. اما حالا یکباره می بارد و قدرت تخریب هم دارد و به راحتی از دسترس خارج می شود.

او می گوید: مقدار کل بارش در کشور تغییر قابل توجهی نسبت به گذشته ندارد، اما اگر نتوانیم این سیلاب ها را ذخیره کنیم، در تابستان آب نداریم. کشور ما واقعا کم آب است و بسیاری از منابع آبی را که می توانیم پس انداز کنیم، از دست می دهیم.

تبخیر 290 میلیارد مترمکعب آب

راه حلی که سینی ساز ارائه می دهد نفوذ سیلاب ها به سفره های آب زیرزمینی، به عنوان بانک طبیعی آب، است. او حتی ذخیره سازی در سد ها را توصیه نمی نماید چرا که در کشور ما که آفتاب تند و تیز می تابد، براساس آمار، از حدود 400 میلیارد مترمکعب آب بارش ها، سالانه 290 میلیارد مترمکعب تبخیر می شود و کسی هم در پی تغییر در مدیریت آب نبوده است.

به گفته او مدیریت آب در کشور ما مشابه رویکرد های کشور های پرآب و پربارش مانند کشور های اروپایی، کشور های آمریکای شاقتصادی یا حتی آسیای شرقی است. در این کشور ها بارندگی پیوسته در طول سال صورت می گیرد و برای اینکه بتوانند استفاده بیشتری از آب داشته باشند، بخشی از آن را در سد ها ذخیره می نمایند. اما این شیوه مناسب اقلیم ما نیست. در ایران بارندگی شدید مقطعی داریم و در باقی ایام سال ممکن است دیگر بارش نداشته باشیم. اگر پیروز شویم سیلاب ها را به صورت سطحی ذخیره سازی کنیم، تابش خورشید به ویژه در ایام تابستان، بیشتر آن را تبخیر می نماید.

سینی ساز ادامه می دهد: تصور مدیران ما این است که هنوز می توانند روی بارش برف در زمستان حساب باز نمایند و برای جمع آوری آب این برف ها ذخیره سازی سطحی ایجاد می نمایند در حالیکه این شیوه با شرایط اقلیمی امروز در کشورمان امکان پذیر نیست. در واقع باعث از دست رفتن بیشتر آب می شود.

بازگشت به شیوه های سنتی ذخیره آب

او شرح می دهد: تقریبا سه چهارم بارش در ایران در منطقه ها حاشیه کوهستانی رخ می دهد. بافت خاک در این منطقه ها دانه درشت تر است و هر چه قدر به سمت پایین و منطقه ها پست می آییم، خاک ریزدانه تر می شود. قدرت نفوذ آب در خاک با بافت دانه درشت بسیار بیشتر از خاک دشت ها است؛ بین 10 تا 100 هزار برابر. می توانیم کاری کنیم که برف کوهستان ها وقتی آب می شود، پیش از آنکه به منطقه ها دشت و نفوذناپذیر برسد، در ارتفاعات و منطقه ها سنگلاخی نفوذ کند و آب جذب زمین شود. این آب تا تابستان برسد، فرصت دارد که از رگه های زیرزمین به دشت برسد و سفره های آبی زیرزمینی را سیرآب کند.

این کارشناس سیاست گذاری حوزه آب تأکید می نماید که برای مدیریت آب باید به آبخیزداری و آبخوان داری در منطقه ها آبگیر و بالادست اقدام کنیم.

البته شیوه پیشنهادی او برای آبخیزداری، بر مشارکت مردم تکیه دارد. به گفته سینی ساز نظامات مدیریت منابع آب زیرزمینی در کشور ما از گذشته وجود داشته و پس از اصلاحات ارضی و تغییر مدیریت آب از مردمی به حکومتی، تاحدودی از بین رفته است. اما هنوز آثار آن را در متون قدیمی، اسناد و مدارک باقیمانده از سال های گذشته، وجود دارد.

او در فیلم زیر به صورت کامل تری درباره این موضوع شرح می دهد:

ارتفاعات فلات مرکزی ایران زمستان ها پوشیده از برف هستند و در تابستان این برف آب می شود و در حوضه های آبریز اطراف می ریزد. اگر زمان ماندن آب در ارتفاعات را بیشتر کنیم، آب بیشتری در منابع آبی زیرزمینی ذخیره می شود. هرچند به گفته کارشناسان، آن حجم آبی که از سفره های آب زیرزمینی استان اصفهان تخلیه شده، به این سادگی ها بازنمی شود، اما می توان امیدوار بود که با گذشت دوره زمانی چنده دهه، بار دیگر در این منطقه ها شاهد جوش و خروش آب باشیم.

برای سپری شدن این مدت، احتیاج است که برداشت از منابع آبی زیرزمینی محدود و حتی به طور کامل متوقف شود. این فرایند نه تنها به کشاورزان خسارت وارد می نماید که وزارت نیرو نیز منابع اقتصادی خود را از دست می دهد. فرایند خسارت بار حکمرانی آب در کشور به شکلی پیش رفته که هر اصلاح کوچک، احتیاج به جراحی بزرگ داشته باشد و بهتر است هرچه سریعتر از عمیق تر شدن این شیوه حکمرانی جلوگیری شود.