سال 1400 چگونه خواهد بود؟ - لنجان بلاگ

در نیمه اول دهه 1380 سندی ارایه شد به نام سند چشم انداز 1404 که اکنون 5 سال از این چشم انداز باقی است. این سند مهم ترین سندی است که در چهل سال گذشته در ایران منتشر شده است. تصویری که این سند از ایران 1404 ارایه می دهد به توضیح زیر است: جامعه ایرانی در افق این چشم انداز چنین ویژگی هایی خواهد داشت: توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و متکی بر اصول اخلاقی و ارزش های اسلامی، ملی و انقلابی با تاکید بر مردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان ها و بهره مند از امنیت اجتماعی و قضایی.

برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی. امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه جانبه و پیوستگی مردم و حکومت. برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تامین اجتماعی، فرصت های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره مند از محیط زیست مطلوب. فعال، مسوولیت پذیر، ایثارگر، مومن، رضایت مند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.

دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشور های همسایه) با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل. الهام بخش، فعال و موثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم سالاری دینی، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تاثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقه ای بر اساس تعالیم اسلامی و اندیشه های امام خمینی (ره). دارای تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.

ملاحظه: در تهیه، تدوین و تصویب برنامه های توسعه و بودجه های سالانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخص های کمی کلان آن ها از قبیل نرخ سرمایه گذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله درآمد میان دهک های بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانایی های دفاعی و امنیتی باید متناسب با سیاست های توسعه و اهداف و الزامات چشم انداز، تنظیم و مشخص و این سیاست ها و هدف ها به صورت کامل مراعات شود. به نظرم ارزش دوباره خواندن را دارد. اکنون 80 درصد راه را آمده ایم، به نظر می رسد که 20 درصد بقیه هم تفاوت چندانی با راه طی شده ندارد.

با این حساب آیا کسی نباید توضیح دهد که چرا تصویر کشور با آنچه در سند چشم انداز آمده است، تفاوت بسیار زیاد و حتی فرایند معکوسی دارد؟ چرا در این 20 سال هیچ گاه رشد اقتصادی پیش بینی شده محقق نشده است؟ سهل است که خلاف آن روی داده است؟ آیا هدف گذاری ها اشتباه بود؟ آیا سیاست ها ناقص و نارسا بود؟ آیا مدیران ناکارآمد بودند؟ آیا حوادث پیش بینی نشده رخ داده است؟ بدون پاسخ به این پرسش ها نمی توان هیچ چشم انداز امیدبخشی را ترسیم کرد.

حتی درباره انتخابات سال 1400 هم می توان گفت که پیش از انجام آن، حکومت و نیز نامزد ها باید به این پرسش ها و به صورت مستدل پاسخ دهند. به گمان بنده هدف گذاری ها لزوما اشتباه نبوده است. به صورت انتزاعی معقول است و حتی می توانستند اهداف بزرگ تری را نیز در نظر بگیرند، چون مشابه بخشی از این اهداف را کشور های دیگر مشخص کرده و به آن ها دست یافته اند. پس اصل این اهداف مسئله ای ندارد و شاید می توانستیم بلندپروازی بیشتری نیز داشته باشیم.

حوادث خاص و پیش بینی نشده ای هم که انتظارش را نداشته ایم نیز پیش نیامده که مانع از تحقق این اهداف شود. بدترین حادثه سیل 1398 بود که اثر منفی بر کل کشور نداشت. هر چند سه استان خسارت جدی دیدند، ولی دستاورد های ناشی از بارش ها آنقدر بود که آن خسارات را خنثی کند. حوادث دیگر نیز اصولا در اندازه هایی نیستند که قابل ذکر باشند. اشکال در دیگر موارد است.

اولین مشکل این است که سند چشم انداز یک سند فاقد روح بود. یعنی برآمده از یک اراده جمعی و یک مشارکت عمومی نبود. هنگامی که برای جامعه و کشور سند می نویسیم، باید همه گروه ها و اقشار به نحوی در محتوای آن مشارکت داشته باشند و آن چشم انداز تبدیل به ایده ای شناخته شده در جامعه شود. حاضرم شرط ببندم که بالای 95 درصد مردم اصولا از چیزی به عنوان این سند با محتوای عمومی آن بی اطلاع هستند. چنین سندی نمی تواند منشا حرکت عمومی شود. به علاوه هر سندی باید به محک نقد و بررسی و نظارت مستمر گذاشته شود.

اگر همان پنج سال اول که از اهداف عقب افتادیم، علت یابی می شد، قطعا می توانستیم سیاست ها را اصلاح کنیم. به احتمال زیاد این سند در سال 1404 به پایان خواهد رسید بدون اینکه ارزیابی و نقدی جدی از علل شکست آن تهیه و عرضه شود. در حقیقت مشکل این است که چشم انداز در ایران از ابتدا چیزی بیش از یک متن و کاغذ نیست، بعد می خواهند آن را به عمل درآورند. در حالی که چشم انداز باید ابتدا یک خواست و یک حرکت عمومی باشد بعد آن را تبدیل به متن کرد. مشکل بعد جمع کردن همه آرزو ها و سیاست های متضاد در ذیل یک برنامه است.

سیاستگذاری محل انتخاب است. اگر تصمیم می گیریم صد متر را در ده ثانیه بدویم، نیازمند شرایط فیزیکی و تمرینی و غذایی بسیار سختگیرانه است. با گفتن آرزو آن را نمی توان محقق کرد. سیاست های اعلامی باید تناسب داشته باشد. اگر رشد سالانه 8 درصد را می خواهیم، باید سرمایه گذاری کنیم. این سرمایه و فناوری آن باید از خارج تامین شود. این کار با سیاست های تند در روابط با دیگر کشور ها همخوانی ندارد حتی اگر محق هم باشیم.

اگر می خواهیم فساد نباشد، فقط با آزادی بیان و رسانه این کار ممکن می شود. اگر رشد اقتصادی می خواهیم با انتخاب مدیران شایسته و نه قبیله ای این کار ممکن می شود. با این ملاحظات اگر فرایند دو دهه گذشته همچنان ادامه یابد، نباید انتظار تصویر مثبتی را از آینده خود داشته باشیم. ولی اگر عناصر اصلی سیاست های زیان بار مزبور که متاسفانه ثبات نیز داشته تغییر کند، در این صورت امید دوباره ای شکل خواهد گرفت و می توان به بهبود وضع امیدوار بود.